Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie / fot. M.Wirkus

Miejscem gdzie doświadczyć można iluzji przeniesienia się w czasie jest Swołowo, oddalone 14 km od Słupska. To tam zachowało się 70 zabytkowych budynków w pięknym szachulcowym budownictwie. Warty też zobaczenia jest rzadki dziś typ wsi zwany owalnicą, ze stawem pośród niej.

Nieruchomości

Żeby zachować unikalność tego miejsca powołano Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie. Jest to filia słupskiego Muzeum Pomorza Środkowego.

Zagroda Albrechta / fot. M.Wirkus
Zagroda Albrechta / fot. M.Wirkus

Wśród oryginalnej zabudowy dominują „domy w kratę” – budynki mieszkalne i gospodarcze o konstrukcji ryglowej, czarnych belkach i białych wypełnieniach. Kilkadziesiąt lepiej lub gorzej zachowanych, ponad stuletnich obiektów tego typu, sprawia że Swołowo uznawane jest za stolicę „Krainy w Kratę” – obszaru występowania tej charakterystycznej zabudowy.

W XVIII i XIX wieku dominującym elementem krajobrazu wiejskiego na Pomorzu było budownictwo szkieletowe. W kwatery drewnianych konstrukcji budynków wstawiano drewniane dyle, które owijano powrósłami słomianymi i oblepiano gliną. Powierzchnię kwater bielono wapnem, a drewniane belki zabezpieczano smołą.

W ten sposób budowano chałupy mieszkalne, zabudowania gospodarcze, kuźnie, szkoły, kościoły i dwory. Dużo z nich zachowało się do dnia dzisiejszego w wielu gminach nadmorskich . Tego typu konstrukcje były także widocznym elementem krajobrazu architektonicznego pomorskich miast i uzdrowisk. Cała Europa północna, zwłaszcza kraje basenu Morza Bałtyckiego, była w omawianym okresie podobna pod względem architektonicznym.

Zagroda Albrechta / fot. M.Wirkus
Zagroda Albrechta / fot. M.Wirkus

Symetryczny układ konstrukcji szkieletowej oraz wypełnienia kwater bielone wapnem nadały budynkom efekt wizualny przypominający kratownicę, stąd też teren, na którym zachowały się duże skupiska tego typu budownictwa nazwano ” Krainą w Kratę”.

W 1997 roku Swołowo określono oficjalnie mianem stolicy „Krainy w Kratę”. Jeden z projektów, którym objęta została miejscowość, pozwolił na wyznaczenie na tych terenach wiejskich tras rowerowych, oznakowanie obiektów przyrodniczych i kulturowych. Rozwinął się produkt turystyczny „Kraina w Kratę”

Początkiem muzealnych zagród w Swołowie była zachowana zagroda nr 8. To przykład typowej czworobocznej zagrody zamożnego chłopa, jakie występowały między innymi na Pomorzu w XIX i XX w.

Wnętrze domu w Zagrodzie Albrechta / fot. M.Wirkus
Wnętrze domu w Zagrodzie Albrechta / fot. M.Wirkus

Zachowane od 1659 roku dokumenty archiwalne potwierdzają zamieszkanie terenu przez Rodzinę Albrechtów. Wiadomo również, iż w pierwszej połowie XIX wieku mieściła się tam zagroda chłopska, która w roku 1910 liczyła osiem budynków – dom, stodołę ze stajnią, budynek bramny, budynek z piwnicą, szopę na drewno oraz dom dla robotników dniówkowych ze stodółką.

Już od pierwszych chwil pobytu w „Zagrodzie Albrechta” można dostrzec wyjątkowość tego miejsca. Dzieje się tak dzięki wjazdowi na zamknięty teren przez budynek bramny. W głębi podwórza wzrok przykuwa szerokofrontowa chałupa. Całość po bokach spinają stodoła i budynek inwentarski. Najstarszym budynkiem zagrody jest mieszcząca się po zachodniej stronie ryglowa stodoła, która według oznaczeń na belce nad wrotami zbudowana została w 1858 roku.

Ekspozycja muzealna w Swołowie / fot. M.Wirkus
Ekspozycja muzealna w Swołowie / fot. M.Wirkus

Muzeum Pomorza Środkowego swoimi działaniami czynnie wspiera rozwój „Krainy w Kratę” ochraniając dziedzictwo kulturowe tego terenu. W 2002 roku przejęło zagrodę nr 8 podejmując się jej rekonstrukcji, a już cztery lata później zaczęto prace budowlane w celu przygotowania budynków dla zwiedzających. Podczas remontu zachowano historyczny układ budynków zagrody, niektórym nadając nowe funkcje przystosowując je dla potrzeb kulturalno-turystycznych.

W 2010 roku zaczęto drugi etap nazwany „Wzmocnienie potencjału Pomorskiej Krainy w Kratę – rozbudowa filii MPŚ w Swołowie”, zakończony w 2012 roku.

"Dziecięca Zagroda" jedna z imprez organizowanych przez MKLP / fot. M.Wirkus
„Dziecięca Zagroda” jedna z imprez organizowanych przez MKLP / fot. M.Wirkus

W 2012 roku muzeum wzbogaciło się o kolejnych osiem zabytkowych obiektów. W pięknie odbudowanych i wyremontowanych obiektach urządzono multimedialne wystawy poświęcone ciesielce, tkactwu oraz historii tej części Pomorza.

Muzeum Kultury Ludowej Pomorza organizuje co roku wiele imprez plenerowych, które ściągają miłośników kultury ludowej z całej polski. Do najpopularniejszych należą: święto szparagów (czerwiec), Dziecięca Zagroda (każda niedziela lipca), Babie Lato i konkurs na najlepszą pomorską nalewkę (początek września) oraz festyn kulinarny „Na św. Marcina najlepsza pomorska gęsina” (11 listopada).